80 Jahre der oberschlesischen Tragödie – die „Hölle Lamsdorf“
80 lat Tragedii Górnośląskiej – „piekło Łambinowice”
Der Begriff „Oberschlesische Tragödie“ bezieht sich auf die Ereignisse im Zusammenhang mit dem Einmarsch der sowjetischen Armee in Oberschlesien im Januar 1945: Morde, Raubüberfälle und Vergewaltigungen, Diebstahl von Industrieanlagen, Vertreibung und Deportation, Verschleppung oder sogar Diebstahl von Menschen zur Zwangsarbeit z. B. in sowjetischen Bergwerken. Die Internierung und Deportation von Männern zwischen 17 und 50 Jahren dauerte von Februar bis Ende April/Mai 1945, wobei den Verschleppten vorgegaukelt wurde, dass sie höchstens ein paar Tage an der hinteren Front arbeiten würden. Opfer der vom NKWD und der militärischen Spionageabwehr „Smiersz“ der Roten Armee durchgeführten Operation waren fast 50.000 Männer und folglich auch ihre Familien, die für mehrere Jahre (oder für immer) der Fürsorge des meist einzigen Ernährers beraubt wurden. Mehr als 25 Prozent der Deportierten kehrten nicht zurück, und die, die überlebten, kehrten von Mitte 1945 bis Ende 1949/1950 zurück. Die letzten, die die Arbeitslager verließen, waren diejenigen, die trotz der katastrophalen Lebensbedingungen bei relativ guter Gesundheit blieben und in der Lage waren zu arbeiten (nach: https://katowice.ipn.gov.pl/ Tragödie-Gornoslaska.html).
Terminem Tragedia Górnośląska określa się wydarzenia związane z wkroczeniem armii sowieckiej na Górny Śląsk w styczniu 1945 r.: morderstwa, rabunki i gwałty, kradzież wyposażenia zakładów przemysłowych, wysiedlenia oraz wywożenie, uprowadzanie czy wręcz kradzież ludzi do przymusowej pracy m.in. w kopalniach Związku Sowieckiego. Internowanie i deportacja mężczyzn w wieku od 17 do 50 lat trwały od lutego do przełomu kwietnia i maja 1945 r., a zabieranych ludzi okłamywano, że najwyżej kilkanaście dni będą pracować na zapleczu frontu. Ofiarami operacji prowadzonej przez NKWD i Kontrwywiad Wojskowy Armii Czerwonej „Smiersz” było prawie 50 tysięcy mężczyzn i w konsekwencji ich rodzin, pozbawionych przez kilka lat (lub na zawsze) opieki jedynego na ogół żywiciela. Ponad 25% deportowanych już nie wróciło, a ci, którzy przeżyli, wracali od połowy 1945 r. do przełomu lat 1949/1950. Jako ostatni obozy pracy opuszczali ci, którzy mimo fatalnych warunków życia zachowali względnie dobre zdrowie i mogli pracować (za: https://katowice.ipn.gov.pl/ Tragedia-Gornoslaska.html).
Die Verfolgung in den Jahren danach (1945-1946) am Beispiel des Lagers Lamsdorf
Prześladowanie w latach powojennych (1945-1946) na przykładzie obozu w Łambinowicach
In Lamsdorf, heute Łambinowice, trägt die längste Straße einen bezeichnenden Namen: ulica Obozowa, Lagerstraße. Das Dorf ist weit über die Grenzen Oberschlesiens hinaus bekannt geworden. Hier war, wie es der frühere Lagerhäftling Heinz Esser beschrieb, die „Hölle von Lamsdorf”.
Sein gleichnamiges Buch wurde seit 1969 in der Bundesrepublik Deutschland immer wieder aufgelegt. Im heutigen polnischen Lagermuseum ist zu lesen, was hier geschah: „Dies war ein Umsiedlungs-, Arbeits-, Isolations- und Repressionslager.” Alles, was die nach Kriegsende in Oberschlesien verbliebene Zivilbevölkerung an Leid erfahren musste, bündelt sich an einem solchen Ort. Zu den Ereignissen von 1945/46 hat das Museum eine neue Dauerausstellung eröffnet.
W Lamsdorf, dzisiejszych Łambinowicach, najdłuższa ulica nosi znamienną nazwę: ulica Obozowa, Lagerstraße. Miejscowość stała się sławna daleko poza granicami Górnego Śląska. Jak określił ją były więzień obozu Heinz Esser, było to „piekło Lamsdorf”.
Jego książka o tym samym tytule była wielokrotnie publikowana w Republice Federalnej Niemiec od 1969 roku. W dzisiejszym polskim muzeum obozowym można przeczytać o tym, co się tu działo: „Był to obóz przesiedleńczy, pracy, izolacji i represji”. Całe cierpienie ludności cywilnej pozostałej na Górnym Śląsku po zakończeniu wojny zostało skoncentrowane w jednym miejscu. Muzeum otworzyło stałą wystawę poświęconą wydarzeniom z lat 1945/46.
Nachdem fast ganz Schlesien den polnischen Behörden unterstellt worden war, wurde der frühere kommunistische Partisan und spätere Milizionär Czesław Gęborski im Juli 1945 damit beauftragt, aus dem früheren deutschen Lager an diesem Ort ein polnisches zu machen. Um die „Westgebiete Polens” zu polonisieren und Platz zu schaffen für Flüchtlinge aus den an die Sowjetunion gefallenen Ostgebieten Polens, wurden Einwohner aus etwa 150 Ortschaften Oberschlesiens nach Lamsdorf getrieben. Die ersten kamen am 26. Juli 1945, die letzten am 12. Februar 1946. Vor allem unter Kommandant Gęborski kam es im Lager zu grausamen Misshandlungen der Insassen. Die Lagerwärter folterten und vergewaltigten. Manchmal verkündeten sie dabei, sie täten dies aus Rache für den Nazi-Terror gegenüber den Polen.
Po tym, jak prawie cały Śląsk znalazł się pod kontrolą polskich władz, były komunistyczny partyzant, a później milicjant Czesław Gęborski otrzymał w lipcu 1945 r. zlecenie przekształcenia byłego niemieckiego obozu w tym miejscu w polski. Aby spolonizować „zachodnie ziemie Polski” i zrobić miejsce dla uchodźców ze wschodnich terenów Polski, które przypadły Związkowi Radzieckiemu, mieszkańcy około 150 wsi na Górnym Śląsku zostali wypędzeni do Lamsdorf. Pierwsi przybyli 26 lipca 1945 roku, ostatni 12 lutego 1946 roku. Szczególnie pod rządami komendanta Gęborskiego więźniowie byli poddawani okrutnemu znęcaniu się w obozie. Strażnicy obozowi torturowali i gwałcili. Czasami ogłaszali, że robią to z zemsty za nazistowski terror wobec Polaków.
Die Insassen des Lagers waren zum Teil Mitglieder von NS-Organisationen (zumindest warfen die polnischen Behörden ihnen das vor). Aber es hat auch sehr viele Unbeteiligte getroffen, darunter auch Polen. Die Grenze zwischen Deutschen und Polen verlief in Oberschlesien ohnehin mitten durch viele Familien. Außerdem gab es über die Jahre auch wechselnde Loyalitäten.
Insgesamt sind von 1945 bis zu seiner Schließung im Herbst 1946 etwa 5000 Personen durch das Lager gegangen, von Kindern bis zu Greisen. Etwa 1500 von ihnen – namentlich bekannt sind 1137 – sind in Lamsdorf ums Leben gekommen. Erst nach der Wende durfte darüber offen gesprochen werden.
Część więźniów obozu była członkami organizacji nazistowskich (przynajmniej o to oskarżały ich polskie władze). Ale było też wiele osób niezaangażowanych, w tym Polaków. Granica między Niemcami i Polakami na Górnym Śląsku i tak przebiegała przez środek wielu rodzin. Na przestrzeni lat zmieniały się również lojalności. Od 1945 r. do zamknięcia jesienią 1946 r. przez obóz przeszło łącznie około 5000 osób, od dzieci po osoby starsze. Około 1500 z nich – 1137 znanych z imienia i nazwiska – zmarło w Lamsdorf. Dopiero po zjednoczeniu pozwolono ludziom otwarcie o tym mówić.
